[Lees hier onze Franse vertaling van dit artikel.]
Met mijn blogartikelen probeer ik regelmatig misvattingen op te helderen. Zo ook vandaag. En ik val maar meteen met de deur in huis: vertalers en tolken zijn geen wandelende woordenboeken. (En neen, we spreken ook niet alle talen. En neen, niet elke vertaler of tolk heeft het Engels in zijn talencombinatie.)
Om de leesbaarheid van dit artikel te bevorderen, schrijf ik hieronder steeds over vertalers, maar het geldt evenzeer allemaal voor tolken.
Op familiefeestjes en netwerkavonden hebben vertalers vaak hetzelfde voor. Eventuele onbekenden vragen hen eerst welk beroep ze uitoefenen. De reactie: “Oh, je bent vertaler-tolk? En wat is dan je echte baan?” Waarop de vertaler uitlegt dat vertalen een echt beroep is waar hij wel degelijk van kan leven, en dat vertalers en tolken toch niet helemaal hetzelfde werk doen en hij dus geen ‘vertaler-tolk’ is, maar enkel ‘vertaler’. Zodra de verbazing – en soms ook het onbegrip – is weggeëbd bij de gesprekspartner, probeert hij de vertaler terug te pakken: “Weet je trouwens hoe je ‘spelt’ zegt in het Frans? Je weet wel, die graansoort. Dat kwam onlangs aan bod op het werk. Maar pas op, ik heb het ook moeten opzoeken, hoor.”
De kans bestaat dat de vertaler het antwoord weet, als hij het Frans machtig is. Maar voor hetzelfde geld is dat niet het geval. De vertaler kan dan nogal knullig overkomen, maar laat u niet te snel leiden door die gedachte. Misschien is die vertaler wel uitstekend in zijn vak(gebied). Een vertaler leert immers geen woordenboeken uit het hoofd.
Neen, een vertaler zet dan ook geen woorden om, maar wel gedachten of ideeën. Een woord staat nooit alleen. Een woord op zich vertelt ook niets of slechts heel weinig. Sommige woorden hebben trouwens meerdere vertalingen in andere talen. Soms ook heel erg onverwachte vertalingen. Wist u dat het woord ‘hond’ in sommige gevallen door ‘schoonmoeder’ wordt vertaald in het Arabisch? U gniffelt nu waarschijnlijk even, maar het is wel degelijk zo. Daar waar je in Vlaanderen en in Nederland de hond in de pot vindt als het eten op is, ziet je schoonmoeder je ongetwijfeld niet graag in de Arabische wereld. Akkoord, hier gaat het om uitdrukkingen, maar feitelijk passen we altijd en overal dezelfde strategie toe. We zetten geen woorden om zoals een vertaalwoordenboek dat zou doen (en zoals machines die vertalen vaak nog doen), maar proberen na te gaan wat een auteur of spreker echt wil zeggen, en proberen hetzelfde effect te bereiken in de andere taal. Vertaalwoordenboeken zijn trouwens de vijand nummer één van vertalers die niet weten hoe ze die woordenboeken moeten aanwenden … Letterlijk vertalen of tolken doen we slechts in heel specifieke gevallen (bijvoorbeeld bij de recherche, als verdachten codetaal gebruiken, als er nog iemand voor Justitie werkt …). Wie klakkeloos de vertalingen overneemt van het woordenboek, zal de bal meer dan eens misslaan.
Dus, de volgende keer dat u een vertaler of tolk ontmoet, toon dan dat u weet dat een vertaler niet noodzakelijk een tolk is, en omgekeerd ook niet, en ga er niet van uit dat hij de Van Dale uit het hoofd heeft geleerd toen hij studeerde. Vraag liever eens naar de onderwerpen die hij behandelt. Wedden dat er raakvlakken zijn met uw interesses of beroep?
