[Lisez ici cet article en français]
Vertaalwoordenboeken zijn handig. Voor vertalers en tolken, maar ook voor al wie zich in een andere taal wil uitdrukken en op zoek is naar net dat ene woord. In een ouder blogbericht wees ik er al op dat vertalers en tolken geen wandelende woordenboeken zijn.
Het gevaar van woorden zonder context
Laten we nu even stilstaan bij het gevaar dat woordenboeken vormen, en in het bijzonder vertaalwoordenboeken. Gevaar?! Zijn woordenboeken dan gevaarlijk? Ow ja, en wel omdat ze vaak geen of onvoldoende context geven. Een paar voorbeeldjes uit ons gratis toegankelijke tweetalige woordenlijst voor het sociaal overleg, die, net zoals de naam het zegt, een woordenlijst is, dus zonder context.
U bespreekt de opzegging van een arbeidsovereenkomst met een Franstalige collega. Arbeidsovereenkomst kent u in het Frans: contrat de travail. U weet zelfs dat het woord mannelijk is: un contrat de travail. Maar hoe zeg je opzegging? Dan komt onze tweetalige woordenlijst in beeld. Opzegging wordt er vertaald door dénonciation. U maakt er logischerwijs dénonciation du contrat de travail van. En toch slaat u de bal mis. In het Frans gebruikt men in de context van arbeidsovereenkomsten niet dénonciation (of het werkwoord dénoncer), maar wel degelijk résiliation (of het werkwoord résilier, of nog, de langere formulering mettre fin à). Dénoncer wordt gebruikt voor de opzegging van cao’s. Een snelle Google-opzoeking naar dénonciation contrat travail geeft u automatisch wel een aantal betere mogelijkheden dan dénonciation.
Nog eentje. U maakte de notulen op van uw ondernemingsraad en wil ze nu zelf vertalen naar het Frans. Maar wat met het woord notulen in de titel? Onze woordenlijst geeft de correcte vertaling: minutes. Maar is dat de geijkte term voor uw notulen? Neen. Procès-verbal is beter. (Trouwens, in het Nederlands maakt u er ook beter verslag van in plaats van notulen.) U begint in te zien dat het klakkeloos overnemen van vertalingen uit een vertaalwoordenboek of woordenlijst, geen goed idee is.
Het belang van het juiste woord
Velen denken dat vertalen een omzetting is van losse woorden. Quod non. Woorden staan bijna nooit alleen. Ze staan in hun context en brengen een bepaalde boodschap over. Vertalers en tolken zetten die boodschap om en gebruiken daarbij correcte en vooral gepaste woorden. Dat zijn niet noodzakelijk de woorden die een vertaalwoordenboek – al even correct – opgeeft.
Maakt dat onze woordenlijst en andere vertaalwoordenboeken compleet waardeloos? Neen, helemaal niet. Zolang u maar de vertalingen controleert in hun context. De vertalingen in de woordenlijst zijn correct, maar misschien niet gepast in de zin waarin u ze wil gebruiken. In het algemeen kunnen we stellen dat hoe breder de betekenis is van een woord, hoe gevaarlijker het is om dat woord zomaar te gebruiken zonder extra controle. Hoe specifieker de betekenis, hoe veiliger. Maar je weet het nooit zeker zolang je het gebruik van het woord niet hebt gecontroleerd.
Als u het zekere voor het onzekere wil nemen, dan kunt u ook te rade gaan bij een vertaalbureau zoals Déesse.
