Laat ik maar meteen met de deur in huis vallen: ik ben helemaal niet van plan om mij als de zoveelste gladiator in de arena te begeven om ten strijde te trekken voor of tegen de draak van de machinevertaling, schermend met wetenschappelijke en andere argumenten omtrent de vraag of het al dan niet mogelijk is om een machine een degelijke vertaling te laten afleveren. In dit artikel wil ik het over een andere boeg gooien. Vandaar de vraag in de titel: willen we dat wel, machinevertaling?
Het komt me immers voor dat het debat zich steevast ontvouwt omtrent de vraag of het kan. De vraag of we dat willen, wordt zelden gesteld. En toch lijkt me dat een veel boeiendere vraag, of op zijn minst een vraag die vooraf zou moeten gaan aan de vraag of het kan.
Vanzelfsprekend heb ik als vertaalster in dezen een subjectieve kijk op de zaak. Als ik mij achter het idee schaar om mijn werk aan een machine toe te vertrouwen, moet ik mij voorbereiden op een carrièreswitch. Het zou met bloedend hart zijn, want ik hou van mijn job.
Tegelijk ben ik natuurlijk ook vertrouwd met specifieke aspecten van vertaalwerk die het mij mogelijk maken zowel een geïnformeerd als genuanceerd antwoord te formuleren op de kernvraag hier: machinevertaling, willen we dat wel?
Heeft machinevertaling voordelen?
Laten we hiervoor vertrekken vanuit de voordelen die de ontwikkelaars en promotoren van die technologie aan machinevertaling toedichten: efficiënt, flexibel, betrouwbaar, goedkoop. Die boodschap duwt vertaling als dienstverlening helemaal in de hoek van de commoditisering: je kunt overal een vertaling krijgen, zelfs van een machine. Het doorslaggevende argument wordt de prijs.
Maar is dit wel terecht? Krijg je als klant van elke vertaler en van elke vertaalmachine hetzelfde resultaat? Want om een product of dienst werkelijk als een commodity af te doen, is dat de allereerste vereiste. Wel, ik dacht het niet, neen. Het resultaat zal elke keer licht verschillend zijn. Ook al is elke versie dan grammaticaal en taalkundig correct, de ene vertaling is de andere niet. Omdat de ene vertaler de andere niet is. Net zoals de ene auteur de andere niet is.
Commoditisering versus creativiteit
Wat is er dan aan de hand met die commoditisering? Ergens onderweg zijn we volgens mij de creativiteit en de plasticiteit van taal uit het oog verloren. Ergens onderweg is men vergeten dat talen persoonlijke, culturele, mentale en emotionele vehikels zijn van betekenis, en niet zomaar een logisch geheel dat je in een netwerk kan proppen, hoe verfijnd dat netwerk ook wordt. Talen zijn zo boeiend, uitgerekend omdat ze levend zijn. Onvoorspelbaar. Zichzelf vernieuwend. Creatief. Verrassend.
Toegegeven, in de handleiding van een opzetstuk voor een heftruck kun je als vertaler je onvoorspelbare, vernieuwende, creatieve en verrassende ei niet kwijt. Beter nog: je houdt het in dat geval best veilig weggeborgen, anders komt het met die handleiding niet goed. Maar voor die volgende tekst, die catalogus voor handgemaakte houten meubelen op maat bijvoorbeeld, zul je dat ei wel weer uit de kast moeten halen. Zodat je er met beeldrijke zinsnedes de essentie van het metier in kunt kerven. Voor zo’n opdracht moet je uit het goede hout gesneden zijn.
Dat vraagt een flexibiliteit en een bewustzijn waar veel te weinig respect voor overblijft, wanneer beweerd wordt dat een vertaler door een machine kan worden vervangen. De vertaler brouwt uit al zijn taalkundige, culturele, emotionele en mentale bagage een geheel dat in de doeltaal de naturel moet hebben van het origineel en tegelijk exact dezelfde boodschap overbrengt. Kortom, om het met een boutade te zeggen: de vertaler verandert alles, zodat er niets verandert.
Is vertalen niet per definitie menselijk?
Willen we dat aan een machine toevertrouwen? Een machine die gevoed wordt met bestaand materiaal? Een machine die de finesses niet aanvoelt? Of zijn we op termijn van plan om ook het schrijven van teksten aan de machine over te laten? Terwijl taal zo intrinsiek menselijk is?
Vanuit dat perspectief vind ik het maar een bizar idee. Of, om het even karikaturaal te stellen: als een tekst het niet waard is om door de handen van een vertaler te gaan, was hij het dan wel waard om door een tekstschrijver geschreven te worden? En als iemand zich de moeite heeft getroost om die tekst te schrijven, verdient die tekst dan niet de toewijding van een vertaler om hem in een andere taal te herschrijven?
Let wel, we staan als vertalers natuurlijk ook met de beide voeten op de grond. De klant denkt zelden lang vooraf aan die laatste mijlpaal, heeft de vertaling vaak op korte termijn nodig. We stellen daar onze flexibiliteit tegenover. Uiteraard wil de klant erop vertrouwen dat de vertaling een kwalitatieve tekst is. We zorgen voor de betrouwbaarheid van een gereviseerde tekst. En jawel, we gebruiken daarbij op een professionele manier vertaaltools die ons beroep zeer zeker vooruithelpen, zoals termenbanken, vertaalsoftware, vertaalgeheugens. Technologische ontwikkelingen waar we alleen maar vol lof over kunnen zijn. Last but not least, de tekst van de klant dient ook een bepaald doel, en moet in die context functioneren. Dat is dan weer die efficiëntie waar wij samen met de klant bij stilstaan.
De waarde van een vertaling
Aan dat alles hangt een prijskaartje vast. Een prijskaartje dat het midden probeert te houden tussen een billijke vergoeding voor het werk en alle kennis en kunde die de vertaler inzet, en een competitief leefbaar tarief. Dat is voor de professionele vertaler een constante evenwichtsoefening. Net zoals hij ook moet ijveren voor een juiste balans tussen de energie die hij besteedt aan een specifieke vertaling en het bedrag dat hij zal mogen factureren.
De volgende keer dat u op het punt zou staan om een stuk tekst door – zeg maar – Google Translate te halen, in plaats van een beroep te doen op een vertaler, dan kunt u zich misschien afvragen of u die tekst door een machine had kunnen laten schrijven. Gewoon, om tijd te winnen. Om efficiënt te zijn. Om betrouwbaar te zijn. En goedkoop. Of heeft het echt een meerwaarde dat een mens die heeft geschreven? Omwille van de perfect imperfections, misschien? Zo ja, dan vertrouw ik erop dat u die tekst ook door een mens zal willen laten vertalen. U kunt dan alvast bij ons een offerte opvragen.
